სამართლისა და ზნეობის ურთიერთმიმართება წარსულსა და დღევანდელობაში

(ფოტოზე: ბაგრატის ტაძარი, ქუთაისი)

როგორც სამართალი, ისე ზნეობა გვევლინება პიროვნებისა და საზოგადოების ინტერესთა შემათანხმებელ და საზოგადოებრივი ცხოვრების ფაქტორად. სამართალი და ზნეობა საზოგადოებრივი ცხოვრების ნორმატიულ სტრუქტურას ქმნის და ადამიანთა თანაცხოვრების პირობებს უზრუნველყოფს. ეს ორივე აუცილებელია და ერთ საერთო მიზანს ემსახურება.

პროფესორ მინდია უგრეხელიძის თანახმად, ,,ეთიკის ან მორალური ელემენტი სამართლის საფუძველში იმთავითვეა ჩამონტაჟებული. აქ იგულისხმება ელემენტარული მოთხოვნა, რომ სამართლის ესა თუ ის ნორმა ზნეობას არ უნდა ეწინააღმდეგებოდეს”.

ერთ-ერთი, ყველაზე მიღებული თეორიის თანახმად, სამართალი განიხილება, როგორც ზნეობის განმსაზღვრელი მინიმუმი, მისი უმდაბლესი ზღვარი. რუსი ფილოსოფოსი სოლოვიოვი ხაზგასმით აღნიშნავს, რომ სამართალი თავისი არსით, წარმოადგენს ნორმათა რეალიზაციის შედეგს, ანუ ემსახურება ზნეობის მინიმალურ განხორციელებას და ბოროტების აღმოფხვრას. თუმცა ადამიანის სულიერ მდგომარეობასა და მის ცნობიერებაზე (არის თუ არა ის რელიგიური, რომელიც ზნეობის მკვებავია) არის დამოკიდებული ის, ასახვს თუ არა ზნეობრივ ღირებულებებს სამართალშემოქმედებაში.

ზნეობა ზოგიერთი მეცნიერების მიხედვით, გაცილებით ქმედითია და მეტ სფეროს მოიცავს, ვიდრე სამართალი. მაგალითისთვის მოვიყვანოთ ათი მცნება. ,,არა იპარო” - ერთდროულად საკუთარ თავში მოიცავს როგორც ზნეობას, ისე სამართალს. ამ ცნების დარღვევის შემთხვევაში ორივე მათგანი რეაგირებს, სასჯელი ზნეობრივიც არის და სამართლებრივიც. მაგრამ შურის ( არა გინდოდეს სხვისი) შემთხვევაში მხოლოდ ზნეობა რეაგირებს, სამართალს მოქმედების მექანიზმი ამ დროს არა აქვს, რადგან შური ქმედებაში არ განხორციელებულა. აქედან გამომდინარე, ზნეობა, ადამიანის ყოფასა და ცნობიერებაში გაცილებით დიდ როლს თამაშობს, ვიდრე სამართალი, იგი ბევრად უფრო ქმედითუნარიანია. ქრისტეს სწავლებაში ეს თავისთავად დევს: ვინც გუნებაში იმრუშა, მანნვე უკვე იმრუშა. ქრისტიანობა ადამიანის ზნეობას უფრო მაღლა სწევს. ზნეობა და სამართალი აუცილებლად ერთობლივად უნდა მოქმედებდეს, რათა საზოგადოება მეტად სრულყოფილი გახდეს.

ქრისტიანობის სახელმწიფო რელიგიად გამოცხადების შემდეგ ღვთის სიტყვის ქადაგებასთან ერთად, ის თავის ზნეობრივ ღირებულებებს კანონებშიც ასახავდა. სახელმწიფოსთან მჭიდრო ურთიერთობითა და თანამონაწილეობით იგი საერო კანონმდებლობაშიც იცავდა თავის პრინციპებს. მისი მეშვეობით ადამიანებს შეექმნა სულიერებით გამსჭვალული სივრცე, სადაც აცხოვრებდა მას. ეს ასახულია მთელი ქრისტიანული სამყაროს ცნობიერებაზე, ენაზე, კულტურაზე, მსოფლმხედველობასა, ტრადიციებსა და კანონმდებლობაზე.

საქართველოს სამართლის ისტორიაში, როგორც ივანე ჯავახიშვილი აღნიშნავს, ეკლესია სახელმწიფო ყოფა-ცხოვრების ძლიერ ფაქტორად ითვლებოდა და ერის საერო სამართლის ძეგლთა შექმნაში განსაკუთრებული და უპირატესი როლი მას ეკავა, რამდენადაც ეკლესიას ერის მთელ აზროვნებაზე დიდი გავლენა ჰქონდა, განსაკუთრებული უფლებრივი უპირატესობით იყო მოსილი, თანაც საეკლესიო წეს-წყობილებას სახელმწიფო და სოციალურ წესზე ხშირად თვალსაჩინო კვალი დაუტყვია.

უძველეს ხანაში, რასაკვირველია, სამართალი და ზნეობა ერთი და იგივე იყო, შემდეგ კი, როცა კაცობრიობა განვითარდა და წარმატებული მოქალაქეობრივი ცხოვრება შექმნა, მაშინ სამართალი ზნე-ჩვეულებას დაშორდა და კანონმდებლურ სამართლად გადაიქცა. რაკი იმ პერიოდში კანონებს, ჩვეულებრივ, მეფის მიერ მოწვეული სამღვდელოებისა და მაღალი წოდების მოხელეების წარმომადგენელთა კრება, ან სახელმწიფო დარბაზი ადგენდა, აქედან გამომდინარე, ეკლესიას უდიდესი გავლენა ჰქონდა სისხლისა და სამოქალაქო სამართალზე და მიღებულ კანონებში აისახებოდა ქრისტიანული ზნეობრივი ღირებულებები. ზოგ შემთხვევაში ეს კანონი, შესაძლებელია, მკაცრი იყო, მაგრამ მისი საშუალებით ადამიანს ზნეობრივ ჩარჩოებში ინარჩუნებდა.

სამართლის წიგნები, რომლებმაც ჩვენამდე მოაღწია, ნათლად ადასტურებს მათ ჩამოყალიბებაში მაღალი იერარქიის სასულიერო დასის მონაწილეობას. ესენია:

სახელმწიფო სამართლის ძეგლები:

,,გარიგება ხელმწიფის კარისა”;

,,წესი და განგება ხელმწიფის კურთხევისაი”;

,,დასტურლამალი”.

სისხლისა და სამოქალაქო სამართლის წყაროები:

ბაგრატ კურაპალატის სამართლის წიგნის ნაწყვეტი;

,,ძეგლის დადება” გიორგი ბრწყინვალისა;

ბექა-აღბუღას სამართლის წიგნი;

ერეკლე მეფისა და გიორგი მე-12 დროის სახელმწიფო, სისხლისა და სამოქალაქო სამართლის ძეგლები.

საქართველოს სინამდვილეში, როდესაც ეკლესია და სახელმწიფო ურთიერთშეთანხმებულად მოქმედებდა, სწორედ მაშინ მიაღწია ჩვენმა ქვეყანამ სახელმწიფოებრივ ძლიერებას. ამ პერიოდს უკავშირდება ყველაზე ღირებული მატერიალური და არამატერიალური კულტურული ძეგლების შექმნა როგორც საერო, ისე საღვთისმეტყველო კუთხით. ეს კი იმაზე მეტყველებს, რომ მაშინდელი ქართველები დიდ ზნეობრივ და სულიერ სიმდიდრეს ფლობდნენ. რომელიც დღევანდელ დღემდე ასზარდოვებს ჩვენს ერს.

ვიდრე ქართული სახელმწიფოებრიობა გაუქმდებოდა, საქართველოს ეკლესია აქტიურად მონაწილეობდა საერო სამართლის კანონთა დადგენაში, ქართველებს გვქონდა დიდი კულტურა ეკლესიისა და სახელმწიფოს ურთიერთობისა და არც ერთი მხარე ლახვადა ერთმანეთის უფლებას. უფრო მეტიც, ქრისტიანული სწავლებით, ეკლესია არ ერევა სახელმწიფოს მართვის უფლებამოსილებაში, მაცხოვარი ამბობს: ჩემი მეუფება არაამქვეყიური არის.

გარკვეული პერიოდის შემდეგ, ქრისტიანულ სამყაროში მოხდა სახელმწიფოსა და ეკლესიის დაშორება, რომელსაც საფუძვლად დაედო გარკვეული ფილოსოფიურ- იდეოლოგიური სწავლებები, რომელიც პირდაპირ ეწინააღმდეგობოდა ქრისტიანულ რელიგიას და ცდილობდა ის მცნებები, რომელსაც ქრისტიანობა ქადაგებდა ფილოსოფიურ მსოფლხედველობად ექცია. იყო ისეთი მიმდინარეობებიც, რომელებიც ცდილობდნენ რელიგიისა და ზნეობის ერთმანეთისგან განყოფას. მათ მიმდევრებს სურდათ გაეგოთ, შეძლებდა თუ არა ზნეობა, მორალი რელიგიის გარეშე არსებობას. ერთ ერთი ასეთი გახლდათ ბერლინის უნივერსიტეტის ფილოსოფიის პროფესორი, ათეისტი, პაციფისტი გეორგ ფონ გიჟიცკი. მან სხვადასხვა მოაზროვნეს შესთავაზა ამ საკითხზე მსჯელობა, მათ შორის ლევ ტოლსტოისაც.

ამ დროისათვის ევროპაში ადამიანთა ცნობიერებაში გადაფასებები ხდებოდა, რამაც შემდეგ ტოტალიტარული და ათესტური სახელმწიფოების ჩამოყალიბება მოიტანა. ზოგი ქვეყანა სეკულარულ სახელმწიფოდ ჩამოყალიბდა, ზოგი კი ათეისტურად, მაგალითად, საბჭოთა კავშირი, ფაშისტური გერმანია, სადაც ეკლესია დევნილი იყო სახელმწიფოს მიერ და განადგურების პირას მიყვანილი, იგნორირებული ქრისტიანული ფასეულობები. ასეთ სახელმწიფოებში მოხდა ღირებულებათა გაუფასურება. ქრიატიანობის მიერ მოტანილი მარადიული ზნეობრივი ღირებულებები ვერ არსებობს ეკლესიის გარეშე, რადგან ქრისტიანობა რელიგური ცხოვრებაა. ასეთმა ყოფამ ადამიანში სერიოზული სულიერი კრიზისი გამოიწვია. როგორც აღინიშნა, ზნეობრიობა რელიგიის გარეშე არ არსებობს. ადამიანის სინდისის მკვებავი ყოველთვის ღვთის მადლია, რამელიც ადამიანის სინდისს მუდამ აქტიურ, ფხიზელ მდგომარეობაში ამყოფებს და არ აძლევს საშუალებას ამ ღირებულებებს დაშორდეს. რელიგიისთვის ზურგის შექცევით ადამიანი თვითკმარად დარჩა ზნეობასთან, ანუ თავდავე დაიწყო განსჯა, რა იყო მისთვის მისაღები და რა - მიუღებელი. ადამიანი ზნეობრივად დაკნინდა, ღირებულებათა დევალვაცია დაიწყო. თუკი მცენარეს მასაზრდოებელ ნიადაგს მოვუსპობთ და სხვა გარემოში გადავიტანთ, გარკვეული პერიოდის შემდეგ იგი აუცილებლად სიცოცხლის უნარს დაკარგავს, ადამიანსაც ასეთ რამ დაემართა, ღირებულებები კი არ გაუფასურდა, არამედ თავად ადამიანი დაუძლურდა, რომელიც მასაზრდოებელ ძალას მოწყდა. ამ ღირებულებათა აღქმა ვეღარ შეძლო, ტვირთად ექცა იგი და გაუუცხოვდა მას.

რაკი ადამიანის მსოფლმხედველობასა და ღირებულებებზეა დამოკიდებული, თუ რა სახის კანონს მიიღებს, რას დაამკვიდრებს ნორმად და მათი საშუალებით სახელმწიფოში ცხოვრების წესს განსაზღვრავს, დღევანდელი ცნობიერებიდან გამომდინარე, ისეთი კანონთა მიღების საშუალება ჩნდება, რაც ადამიანის ბუნებას, მის არსს ეწინააღმდეგება, ეწინააღმდეგება ადამიანის სიცოცხლის უფლებას, მაგალითად, ევთანაზიის დაკანონების შემთხვევაში, რაც საზოგადოების რელიგიური ნაწილისთვის მეტად მტკივნეულია და მიუღებელია. ყველანაირი სახის მკვლელობა, მით უფრო - თვითმკვლელობა აარსობრივად ეწინააღმდეგება ქრისტიანულ სწავლებას, მის მორალს.

დღევანდელ ცივილიზებულ სამყაროში ბევრი გამოჩენილი მოღვაწე, პოლიტიკოსები, სოციოლოგები, სრულებით სხვა დამოკიდებულებაში არიან ზნეობრივ და რელიგიურ ფასეულობებთან.

2001 წლის 14 ნოემბერს იურგენ ჰაბერმასსმა, როცა მას მშვიდობის პრემიას ანიჭებდნენ, ბრძანა: ,, სეკულარულმა უმრავლესობამ მნიშვნელოვან საკითხებზე არ უნდა მიიღოს გადაწყვეტილება მანამ, ვიდრე არ მოუსმენს ოპონენტებს, რომლებიც თავისი რელიგიური რწმენის გამო უფლებაშელახულად გრძნობენ თავს“.

წიგნში ,, სეკულარიზმის დიალექტიკა“ იგი განავრცობს აზრს იმის შესახებ, რომ ხელისუფლების მიერ სეკულარული მსოფლმხედველობის ყველა ადამიანის მიმართ გავრცობა შეუთავსებელია სახელმწიფოს იდეულოგიურ ნეიტრალურობასთან, რადგან იგი ვერ უზრუნველყოფს ყოველი მოქალაქის თანაბარ ეთიკურ თავისუფლებას“. ამ მოსაზრების საფუძველზე ასკვნის: ,,არარელიგიურმა ადამიანებმა, რამდენადაც ისინი სახელმწიფოსმოქალაქეებუ არიან, პრინციპულად არ უნდა უარყონ ჭეშმარიტების პოტენციაში სამყაროს რელიგიური აღქმა და არ უნდა წაართვან მორწმუნე მოქალაქეებს უფლება რელიგიური ცნებების მეშვეობით თავისი წვლილი შეიტანონ საზოგადოებრივ დისკუსიაში“. ამავე წიგნში ავტორი აღნიშნავს: ,,პოსტსეკულარულ სოციუმში ყალიბდება განწყობა იმ გარემოების აღიარებისათვის, რომ ,,საზოგადოებრივი ცხოვრების მოდერნიზაცია“ ახალ ფაზაში გადასვლისას მოიცავს როგორც რელიგიურ, ისე საერო მენტალობას და რეფლექსურად სახეს უცვლის მას“.ნ უგულებელყოფს რელიგიის მნიშვნელობას თანამედროვე ურთიერთობების ანალიზისას, ამას სჩადის თავისი შიშისა და რისკის გამო“.

დღევანდელი ჩვენი სახელმწიფო მოღვაწეებ ის გამოსვლებიდან გამოვყოფდით პარლამენტის თავჯდომარის, ბატონ დავით უსუფაშვილის სიტყვას, რომელიც ასე აყალიბებს საკუთარ აზრს ამ საკითხთან მიმართებით:

პოლიტიკური განზომილება სულიერებისა ეფუძნება იმას, რომ სულიერება ვერ თავსდება ადამიანში, სულიერება ვერ ეტევა ადამიანის შინაგან ბუნებაში, ის არ არის მხოლოდ ინტიმის სფერო. სულიერება ყოველთვის გადმოედინება გარეთ და აისახება ჩვენს ყოველდღიურ ურთიერთობაში ადამიანებთან, ეს ურთიერთობა კი ავსებს, შინაარს აძლევს საზოგადოებრივ ცხოვრებას. ამიტომ როგორი სულიერების ადამიანებიც შედიან ერთმანეთთან ურთიერთობაში, ბიზნესში, ოჯახში, პოლიტიკაში, ამაზეა დამოკიდებული უკვე ის, თუ რა შედეგს ვიღებთ ჩვენ და საზოგადოება რა ფასეულობებითაა გამსჭვალული გარემო. ეს განზომილება სულიერებისა, პოლიტიკურ განზომილებათაგანი ძალიან მნიშვნელოვანია, იმიტომ, რომ ადამიანის მორალური, ზნეობრივი შინაარსი განსაზღვრავს შემდგომ ადამიანთა ჯგუფური ურთიერთობის შინაარსს. ამიტომ არის მნიშვნელოვანი სულიერება პოლიტიკური თვალსაზრისითაც.

„ დღეს შემიძლია გავკანდნიერდე და ვთქვა ასე, რომ საქართველოში სულიერება დაბრუნდა, მაგრამ გვგონია, რომ სულიერება დაბრუნდა ინდივიდების დონეზე და ის ჯერ ვერ დაბრუნდა საზოგადოების დონეზე. როდესაც საზოგადოებრივი პროცესები დაეფუძნება სწორედ სულიერებას და იმ ღირებულებებს, რაც ამ მოძღვრებიდან გამომდინარეობს. პარლამენტი, პრეზიდენტი, სახვადასხვა სახელმწიფოებრივი ინსტიტუტი, ეს აბსტრაქტული უშინაარსო, აბსტრაქტული მოცემულობებია. ისინი შინაარსით ივსებიან კონკრეტული ადამიანების, კონკრეტული ქმედებების, კონკრეტული გადაწყვეტილებების შემდეგ. ასე რომ, ვერანაერი დემოკრატია ქვეყანაში ვერ დაფუძნდება, კონსტიტუციაში უკეთესი ფორმულირების ჩაწერით, ვერანაერი პირი ვერ უშველის ამ საქმეს, თუ სახელმწიფო ინსტიტუტებში მოღვაწე ადამანები, თავიანთ უტთიერთობებში და გადაწყვეტილებების მიღების დროს არ ხემძღვანელობენ სწორედ სულიერებით და სწორედ მორალურ-ზნეობრივი კატეგორიებით. ძალიან ბევრი რამ ამიტომ გვჭირს და არ უნდა შეგვეშალოს, არ უნდა ვიფიქროთ, რომ ის რაც, არ მოგვწონდა თუნდაც ცოტახნის წინ, ეს კონკრეტული ადამიანების ბრალი და დამსახურებაა. ეს გაცილებით ღრმა პრობლემაა საზოგადოებაში და ამ ილუზიით თუ კონკრეტულ ადამიანებს გადავაბრალებთ ამ ყველაფერს, მაშინ უცილობლად დავუშვებთ ახალ შეცდომებს და მივალთ ისევ იმავე პრობლემებამდე. იურისტები, პოლიტიკოსები ძალიან ხშირად ვსაუბრობთ იმაზე, რომ ხელისუფლება შეზღუდული უნდა იყოს კონსტიტუციით და კანონით. ეს სწორია, ჩვენი ტერმინოლოგიით ასე აღიწერება, მაგრამ სინამდვილეში ვერანაირი კანონით, ვერენააირი ხელისუფლება ვერ იქნება შეზღუდული, თუ ის არ არის შეზღუდული სწორედ მორალური და ზნეობრივი კატეგორიებით.სახელმწიფო მთელი თავისი აპარატით, მთელი თავისი ჯარით, მთელი თავისი საკონსტიტუციო სისტემით უძლურია გაუმკლავდეს ერთ პატარა უძლურებასაც კი, თუ ეს ბოროტება ზნეობრივი, მორალური გადმოსხედიდან უკვე არ არის კუთხეში მიწყვდეული. ვერანაერი კანონები, ვერანაერი ინსტიტუტები ვერ დაამკვიდრებენ საზოგადოებაში საკუთრების ხელშეუხებლობას, მთელი თავისი შედეგებით თუ საზოგადოებაში საკუთრების ხელშეუხებლობას, მთელი თავისი შედეგებით თუ საზოგადოებაში არ დამკვიდრდა ზნეობრივ და მორალარულ დონეზე ძალიან მარტივი რამ, არ იპარო. როდესაც არ იპარო არის ადამიანის სულიერი კონსტიტუციის ნაწილი, მხოლოდ ამის შემდეგ აქვს აზრი, ამის შემდეგ ექნება ეფექტი პარლამენტის მიერ მიღებულ კანონებს, სასამართლო სისტემას და სხვა ღონისძიებებს ინსტიტუციურს, რომ დაცული იყოს კერძო საკუთრება. ამ ნაწილში სახელმწიფო უძლურია, სახელმწიფომ და პოლიტიკოსებმა უნდა ვაღიაროთ, რომ ამ ნაწილში ჩვენ უძლური ვართ. არ იპაროს ვერანაერი პოლიტიკური პარტია ვერ დააფძნებს. ეს სხვაგან ფუძნდება, ეს სხვაგან კეთდება და ამით მივდივარ ბოლო საკითხამდე, რაზეც მინდოდა საუბარი. ესაა სეკულარიზმი და ზოგადად დამოკიდებულება ეკლესიისა და სახლმწიფოს შორის. სამწუხაროდ ჩვენში ჯერ კიდევ ხმამაღლა ისმის ხოლმე ზედაპირული მსჯელობები ყველა სფეროში და იმ საკითხშიც კი. არასწორი დასკვნები კეთდება იმის თაობაზე, თუ როგორ უნდაიყოს ეს ურთიერთობა აწყობილი. პოლიტიკურ სივრცეში ლიბერლარულ დემოკრატიას დღევანდელ სამყაროში, 21-ე საუკუნეში, თითქოს ალტერნატივა არ აქვს და ალბათ არც აქვს, მაგრამ არასწორი დასკვნა კეთდება, თითქოს ლიბელარული დემოკრატია გულისხმობს სეკულარიზაციას რელიგისა და სახელმწიფოს შორის, მსოფლმხედველბით დონეზე, სინამდვილეში სეკულარიზაცია ეს არის ინსტიტუციურ დონეზე, მსოფლმხედველობით დონეზე რელიგიისა და სახლმწიფოს სეკულარიზაცია, ეს არის ახალი ტოტალიტარიზმის დასაწყისი. ამიტომ არ უნდა ავურიოთ სეკულარიზმი რას ნიშნავს და სახლმწიფოსა და ეკლესიის გამიჯვნა რა შინაარსის მატარებელია. ეს არის ინსტიტუციურ დონეზე, იმ დონეზე, რომ ერთმანეთის გადაწყვეტილებებში არ უნდა ჩაერიოს სახლმწიფო და ეკლესია, მაგრამ იმ დონეზე, რომ სახელმწიფო მოღვაწეებს არ უნდა აინტერესებდეთ, რა ხდება ეკლესიაში, რას გვასწავლის ესა თუ ის მოძღვრება, რა ღირებულებებია ფუნდამენტი იმისა თუ როგორი უნდა იყოს შემდგომი საზოგადოება“.

პოლიტიკოსების ასეთი დამოკიდებულება მეტად მნიშვნელოვანია საზოგადოების და სახელმწიფოს განვითარებისთვის, თუკი ეს ყოველივე მხოლოდ ფურცელზე არ დარჩება, რადგან მსოფლხედველობით დონეზე თანამშრომლობა უფრო გასაგებს გახდის ქრისტიანული სწავლების კაცთმოყარულ ბუნებას, მის არსს ადამიანთან ურთიერთობაში. საზოგადოების მხრივ ამ ღირებულებების სწორად მიღება და აღქმა რომ მოხდეს, ამაში თავად სახელმწიფოც უნდა ეხმარებოდეს ეკლესიას მისი საწავლებისა და მსოფლხედველობის მაღალ დონეზე მიწოდებაში, რათა თავიდან ავირიდოთ ადამიანების დაბრუნება მოდერნიზებულ, სახეცვლილ ათეისტურ გარემოში და ეს დაწყებითი სკოლიდან უნდა დავგეგმოთ. მოციქული პავლე ბრძანებს: ქრისტეს სწავლება ზუსტად ისე უნდა გავიგოთ, როგორც ის არის ნათქვამი, წინააღმდეგ შემთხვევვაში თუ ღრმად გაანალიზებული არ გვექნება ქრისტიანული სწავლება თავისუფლებაზე და ადამიანის გამოხსნაზე, ღვთისმოსაობასა და კაცთმოყვარების შესახებ, აუცილებლად გარკვეული სახის მანკიერებას ვღებულობთ, რის შემდეგაც ადამიანს დიდი ძალისხმევა და ბრძოლა სჭირდებ,ა რათა ეს მანკიერი აღქმა, ან მსოფლხედველობა და ტრადიცია შეცვალოს. არ მოხდეს ისეთი ორგანიზმის, ინსტიტუცის მოშლა ან გაუფასურება, როგორიცაა ოჯახი, რაც არსებითია ადამიანის სულიერი ზრდისათვის, სადაც ადამიანი ბავშვობიდანვე სწავლობს სიყვარულს ადამიანების მიმართ, სწავლობს სოციუმში ცხოვრებას, დედ-მამის მეშვეობით ქალისა და მამაკაცის ურთიერთ პატივისცემას, რომელიც მთლიანად განსაზღვრავს სოციუმის ყოფას, ურთიერთდამოკიდებულებას, პასუხისმგებლობას, რაც ადამიანის ბუნებრივი, არსებითი საფუძველია და განსზღვრავს მთელი მისი ცხოვრებას: იქნება სამართლიანი, სხვაზე მზრუნველი, კაცთმოყვარე, თუ ამ ყოველივე ამის მოწინააღმდეგე. ეს სახელმწიფოს ორგანიზმის ქვკუთხედია... თუკი მოხდება ისეთი კანონების მიღება, რაც წინააღმდეგობაში მოდის ქრისტიანულ მრწამსთან, რომელიც გაიძულებს მის საწინააღმდეგო მდგომარეობის დაცვას, ეს საზოგადოებაში შიდა დაპირისპირებას გამოიწვევს.

ადამიანის უფლებათა საყოველთაო დეკლარაციაც მხარს უმაგრებს ადამიანის უფლებათა ასეთი სახით შენარჩუნებას.

ქრისტიანობა სრულყოფილი სწავლებაა, რომელიც ადამიანის სრულყოფისკენაა მიმართული. მისი სრულად აღქმა აუცილებელია საზოგადოების სწორი განვითარებისთვის. როგორც ზემოთ ვნახეთ, სახელმწიფო მოღვაწენიც მზაობას გამოთქვამენ ქრისტიანული მსოფლმხედველობის დამკვიდრებაში, რაც დიდად შეუწყობს ხელს სახელმწიფოს განვითარებასა და წინსვლას.

საბურთალოს წმ. იოანე ღვთისმეტყველის სახელობის ტაძრის წინამძღვარი დეკანოზი ზურაბ მჭედლიშვილი.